تاریخچه شهرستان :

از وضع تاریخی نطنز تا پیش از سده هفتم هجری قمری اطلاعات صحیحی در دست نیست و آنچه که در این باره به دست ما رسیده، شایعاتی است که سینه به سینه نقل گردیده و به لحاظ مستند نبودن صحت و سقم آنها برما پوشیده است. از طرفی اظهارات مورخین نیز به اندازه ای مختصر است که فقط جنبه تذکری را بیش دارا نمی باشد.

ولی با توجه به مراتب ذیل می توان گفت که نطنز از نواحی قدیمی و آباد ایران مرکزی بوده است.

1- داشتن آبادیهای سرسبز و خرم و امکان تولید محصولات گوناگون و در نتیجه قابل زیست بودن طراحی مختلف آن.

2- قرارداشتن تعدادی از آبادیهای آن در دل کوهساران و نقاط صعب العبور که از تاخت و تازهای گروههای مختلف و ویرانگریهای آنان تا حدود زیادی به دورمانده و نه تنها موجودیت خود را حفظ نموده اند بلکه به صورت پناهگاههایی مطمئن برای کسانی که تاب و توان ایستادگی در برابر دشمن را از دست می داده اند نیز در می آمده است.

3- عبور شاهراه سوق الجیشی و کاروانی جنوب کشور از این منطقه

4- وضع طبیعی و جغرافیایی آن از لحاظ قرارداشتن بین کاشان و اصفهان که در ادوار مختلف دارای اعتبار و اهمیت بسزایی بوده اند.

5- وجود آثاری چند از قبل از اسلام اعم از آتشکده، قلعه، کاریزهای مترو که در حاشیه کویر و بناهایی که گاه از بستر ریگ و روان سر به در آورده و گاه دیگر از نظرها محو می گردند.به عبارت دیگر نطنز در ادوار گذشته از اهمیت شایان توجهی برخودار بوده ولی به علت در دست نبودن مدارک تاریخی و مستند از یک طرف و عدم انجام کاوشهای علمی و فنی منظم از طرف دیگر در این مورد هیچگونه اظهار نظر صریحی نمی توان به عمل آورد زیرا از دوره های قبل از اسلام جز بقایای آتشکده و دژی از دوران ساسانی اثر مهم دیگری هنوز مورد شناسائی قرار نگرفته و موجودیت آن رسماً اعلام نگردیده است.ولی از آنجائی که در نخستین سده های اسلامی که همه روستاهای نطنز و کاشان تا حدود راوند جزو امیرنشین اصفهان به حساب می آمده، جغرافیانویسان آن دوران به عنوان دوبخش سردسیر وگرمسیر اصفهان از آن یاد کرده اند.

در سفرنامه جهانگردان خارجی نیز از نطنز گفتگوی مهمی به میان نیامده است و در ذیل به نوشته تعدادی از آنها اشاره می گردد.

در سفرنامه استودارت  که شرح مسافرت هیئتی است که به ریاست سر دود مرکوتون  در سالهای 29-1627 میلادی از انگلستان به دربار شاه عباس اول اعزام شده است. در گزارش ماه اوت 1628 میلادی چنین آمده است: «روز بیست و سوم (مطابق اول شهریورماه) شب که حرکت کردیم (منظور حرکت از کاشان بوده است) به بیزدبد  (منظور ابوزید آباد است که مختصراً به آن بوز آباد گفته می شود) رسیدیم و در کاروانسراف منزل کردیم پنج فرسخ طی کرده بودیم شب به نطنز  رسیدیم. آب این جا خوب بود. شهر در باریکی بین دو تپه واقع است و اطراف آن را دهات کوچک که پر از باغهای میوه و درخت است گرفته در اینجا چادر زدیم و ده فرسخ طی کرده بودیم. بیست و پنجم شب به سَردَهُن  (منظور سردَهَن است) که کاروانسرایی در قله تپه بود رسیدیم چادر زدیم هفت فرسخ طی کرده بودیم آب اینجا زیاد خوب نیست.»

مادام دیولافوا در سفرنامه خود صریحاً بر این مطلب اشاره نموده و گوید: « دو راه کاروانی کاشان را به پایتخت عراق (منظور اصفهان است که به آن پایتخت عراق عجم نیز اطلاق می گردید) متصل می کند یکی راه زمستانی که از میان صحرا به نطینس می رود. در این محل مسجدی است که سابقاً پوششی از کاشی بسیار زیبا با تلالوء فلزی داشته است. دیگر راه تابستانی که در فصل باران قابل عبور نیست و به طورمار پیچ از دامنه کوهسار می گذرد و ما آن را اختیار کردیم.»

در آخر نطنز به دلیل قدمت چند هزار ساله و واقع شدن در مسیر اصلی شمال و جنوب کشور و با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی از زمانهای دور مورد توجه حکومتها بوده ، در خصوص وجه تسمیه نطنز گویند نطنز در ادوار دور به نطین و نطن ( به معنای جای خوش آب و هوا به زبان پهلوی ) مشهور بوده که به مرور زمان به نطنز تغییر یافته است.